มะนาว ผลกลมที่มีรสเปรี้ยว สีเขียว สีเหลือง ลูกเล็กใหญ่ต่างไปตามสายพันธุ์ แม้จะขึ้นอยู่ในทวีปแถบโซนใด มะนาวก็คือมะนาวไม้ผล ที่มีรสเปรี่ยวยากจะลืมเลือน ด้วยรสชาติที่เปรี่ยวบาดปากทำให้ไม่อยากจะเชื่อว่า มะนาวคือพี่น้องสายพันธุ์เดียวกับส้มที่หลายคนนิยมชื่นชอบ มะนาวก็ไม่ต่างจากส้มที่มีมากหลากหลายสายพันธุ์ ตามถิ่นที่ปลูก ประเทศไทยเองก็มีพันธุ์ยอดนิยม ที่ปลูกกันมาก อาทิเช่น
1.
มะนาวไข่ ที่คนไทยมักนำมาทำมะนาวดอง เนื่องจากมีเปลือกบาง ผลมีลัษณะกลม หัวท้ายยาว มีสีครายไข่เป็ด ผลโตมีเส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 2-3 เซนติเมตร
2.
มะนาวแป้น เป็นพันธุ์ที่มีน้ำมาก นิยมนำมาทำน้ำมะนาวดื่ม มีกลิ่นหอม ผลกลมแป้น และมีขนาดใหญ่กว่ามะนาวไข่
3.
มะนาวทราย นิยมปลูกมากที่สุด เนื่องจากให้ลูกดกตลอดทั้งปี แต่ส่วนใหญ่ไม่นิยมนำมาบริโภคเพราะน้ำไม่หอมและรสขมปนมักปลูกเป็นไม้ประดับ ด้วยทรงพุ่มที่สวยงาม
มะนาว มีชื่อทางวิทยาศาสตร์ว่า Citrus aurantifolia (Christm.& Panz.) Swing.วงศ์ RUTACEAE เป็นไม้ยืนต้นมีทรงพุ่มสูงประมาณ 2-4 เมตร ใบเป็นใบเดี่ยวหนา รูปไข่ ผิวใบไม้มีน้ำมันรสขม ก้านใบมีครีบเล็กๆ ดอกออกเป็นช่อสั้นๆ ที่ปลายกิ่งและที่ซอกใบดอกมีสีขาวและกลิ่นหอมอ่อนๆ ร่วงง่าย ผลเป็นผลกลม สีเขียว ผิวเรียบเกลี้ยง ฉ่ำน้ำ ผลแก่มีสีเหลือง รสเปรี้ยวจัด
เจ้าผลกลมเล็กๆ ไม่เพียงมีรสเปรี้ยวจี๊ด แต่ทางด้านการนำมาใช้ประโยชน์มากมาย จากรสเปรี้ยวนั้แหละเป็นที่ทราบกันดีว่า มะนาวเป็นพืชที่มีวิตามินสูงมาก โดยวิตามินชนิดนี้จะช่วยในการป้องกันโรคลักปิดลักเปิด โรคหวัด และยับยั้งการเจริญเติบโตของไวรัสในร่างกาย ใครที่มีปัญหาด้านสุขภาพด้านสุขภาพเจ็บป่วยเป็นหวัดบ่อยอาจหันมาใช่วิธีการง่ายๆ โดยการดื่มน้ำมะนาววันละ 1 ลูก ก็จะช่วยป้องกันโรคภัยให้ร่างกายได้ แต่เนื่องจากน้ำมะนาวมีความเปี่ยวมากจึงมีฤทธิ์เป็นกรด ในการรับประทานก็ควรจะรับประทานในขณะที่ท้องไม่ว่าง เพื่อป้องกันกรดที่จะกัดกระเพาะอาหารได้ จากกรดธรรมชาตินี้เอง จึงเป็นที่มาของกรดน้ำมะนาวมาใช้ในการทำให้เนื้อนุ่มก่อนที่จะนำมาประกอบอาหาร เปลือกมะนาวที่เหลือก็นำมาใช้ถูข้อศอก หัวเข่า ที่ด้านช่วยให้ผิวนุ่มหรือจะนำมาโรยด้วยเกลือ ใช้ขัดก๊อกน้ำหรือเครื่องทองเหลือง ทองแดง เพื่อให้เกิดความเงางาม เป็นประกายเหมือนใช้ของใหม่อยู่ตลอดเวลา
การใช้ประโยชน์ด้านสมุนไพรของมะนาว มีดังนี้คือ
1. ใบ - ใช้สด นำมาต้มกิน ใช้เป็นยาแก้ไอ ละลายเสมหะ แก้ท้องอืด ท้องเสีย ช่วยขับลม และทำให้เจริญอาหาร
2. ผล - ใช้ผลสด นำมาคั้นน้ำกิน หรือกินสด เป็นยาแก้ กระหาย แก้ร้อนใน บำรุงธาตุ เจริญอาหาร แก้เลือดออกตามไรฟันและถ่ายพยาธิ หรือใช้ผลดองเกลือจนเป็นน้ำสีน้ำตาล ใช้เป็นยาขับเสมหะทำให้ชุ่มคอ
3. เปลือกผล - ใช้เปลือกผลแห้ง ต้มเอาน้ำกิน เป็นยาแก้จุกเสียด แน่น แก้ปวดท้อง ขับเสมหะ บำรุงกระเพาะอาหาร ขับลม 4. ราก - ใช้รากสด นำมาต้มเอาน้ำกิน เป็นยาแก้การฟกช่ำจากการถูกกระแทก หรือการหกล้มแก้ปวด และแก้พิษสุนัขบ้า
สารเคมีและสารอาหารสำคัญ ในเปลือกของมะนาว มีน้ำมันหอมระเหย ซึ่งประกอบด้วย limonene,linalool,terpineol ในน้ำมะนาว มีสารเคมีเช่น Siaronoid,Organic acid,citral และวิตามินซี คุณค่าทางอาหารของมะนาว ประกอบด้วย น้ำ 89.37 เปอร์เซนต์ แคลเซียม 0.033 เปอร์เซ็น ฟอสฟอรัส 0.024 เปอร์เซ็น เหล็ก 0.0006 เปอร์เซ็นต์ และโปรแตสเซียม 0.193 เปอร์เซ็นต์
มะนาวเป็นเพืชที่ให้ผลผลิตดีในช่วงเดือนมิถุนายนถึงเดือน สิงหาคม ซึ่งถือเป็นช่วงที่มะนาวล้นตลาด จนบ้างคนเรียกว่าตลาดแตกเลยที่เดียว ช่วงนี้จึงเป็นช่วงที่เกษตรกรผู้ปลูกจะต้องทนรับราคาถูกแสนถูก เหมือนซื้อแล้วได้เปล่า ต่างจากช่วงเดือนเมษานที่ผลผลิตมะนาวยังมีออกสู่ตลาดไม่มากนักทำให้ราคาไม่ถูกไม่แพงจนเกินไป คนปลูกยิ้มได้ คนซื่อก็พอใจแต่เมื่อถึงฤดูกาลที่มะนาวออกมามากก็นับผู้บริโภคเอง เนื่องจากประโยชน์ของมะนาวมีมากไม่เพียงปรุงแต่งรสชาติอาหาร แต่ยังรวมไปถึงประโยชน์ในการเป็นเครื่องสำอางราคาถูก
มะนาวสามารถนำมาใช้เป็นครีมทาผิว ทำได้โดยนำมะนาวมาผ่าซีก ใช้ทาตามแขนขา หรือส้นเท้า หรืออาจใช้เปลือกมะนาว ที่คั้นน้ำออกแล้วทาบริเวณมือ ก็จะช่วยให้มือนิ่มนุ่มนวล ซึ่งการทำเช่นนี้จะช่วยให้ผิวสนชื่นเปล่งปลั้ง ไม่แห้ง หรือจะนาทำน้ำยาดับกลิ่นปาก โดยก่อนการแปรงฟันเตรียมน้ำมะนาวให้พร้อม ตัดผ้าขาวบางเป็นชิ้นเล็กตามขนาดที่ต้องการแปรงฟันตามปกติเมื่อเสร้จแล้วให้เทน้ำมะนาวลงไปในผ้าขาวบางที่เตรียมไว้ จากนั้นนำอมในปาก หรือหันมะนาวเป็นชิ้นเล็กๆแล้วพันด้วยผ้าขาวบางอมไว้ได้เช่นกัน การทำเช่นนี้น้ำมะนาวจะค่อยๆซึมผ่านออกสู่ไรฟัน ช่วยรักษารากฟัน กลิ่นปาก ทำให้หายใจโล่ง แก้ร้อนในกระหายน้ำ
มีความพยายามเป็นอย่างมากที่จะนำมะนาวมาใช้ประโยชน์ หรือแปรรูปเพื่อมูลค่า ซึ่งสามารถทำได้หลายรูปแบบ เช่น มะนาวดองเปรี้ยว หวานมะนาวแช่อิ่ม มะนาวผง น้ำมะนาว รวมทั้งวิธีต่างๆ ที่จะยืดอายุมะนาวให้นานขึ้นทั้งในรูปแบบของการเก็บรักษา เช่น การฝังมะนาวลงในกระบะทราย การคั้นน้ำมะนาวเก็บไว้ หรือแม้แต่การใช้ภูมิปัญญาด้วยการเจาะมะนาวเป็นรูเล็กๆ เมื่อต้องการใช้ในปริมาณน้อย บีบเอาน้ำออก เมื่อใช้เสร้จแล้วก็นำเนยแข็งมาอุดรูไว้ก็จะช่วยประยัดไม่ต้องเสียมะนาวไปทั้งลูก ส่วนการใช้ประโยชน์ในต่างประเทศมีรายงานพบว่า มีการใช้มะนาวเป็นยาคุมกำเนิดมาตั้งแต่อดีตแถบบริเวณเมดิเตอร์เรเนียนด้วยการใช้สำลีชุบน้ำมะนาวแล้วสอดเข้าไปในช่องคลอดก่อนการมีเพศสัมพันธ์ กรดซิตริกที่มีอยู่ 5 % จะช่วยให้เสปิร์มไม่สามารถเคลื่อนตัวเข้าไปได้จำนวนครึ่งหนึ่งในเวลา 5 นาที วิธีการนี้อาจมีการใช้กันในบางพื้นที่ แต่สำหรับประเทศไทยคงต้องมีการศึกษาและการวิจัยความเหมะสมและความเสี่ยงกันอย่างจริงจังก่อนที่จะนำใช้เพื่อลดปัญหาและความเสี่ยงที่จะเกิดขึ้นในอนาคต
มะนาว พืชใกล้ตัว ไม่เพียงอยู่ในครัวแต่ยังขจรไปทั่ว จากสรรพคุณและประโยชน์ที่ใช้ได้อย่างปลอดภัย และที่สำคัญราคายังถูกอีกด้วย
